2010-05-15

འཇིག་རྟེན།




༄༅། །འཛིན་རིམ་སྔོན་མ་ཁག་གི་ནང་ཁྱེད་ཚོས་སའི་གོ་ལའི་སྐོར་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཟིན་པར་བརྟེན། རྒྱུ་སྐར་གཞན་ཚོའི་ཐོག་ཡོད་མེད་ད་དུང་གསལ་ཆ་མེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་སའི་གོ་ལར་ཚང་ཡོད་པ་ཤེས་གསལ་རེད། དམིགས་བསལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་དེ་དག་ནི་རླུང་དང༌། ཆུ། ས། གཏེར་རྫས་སྣ་ཚོགས། དེ་བཞིན་གོ་ལ་འདི་ཉིད་ཚ་གྲང་གང་རུང་གི་མཐར་མ་ལྷུངས་པར་གནས་བྱེད་ཀྱི་ཉི་མའི་ནུས་པ་ལྡན་པ་བཅས་ཡིན། སའི་གོ་ལའི་ཐོག་གི་སྲོག་ཆགས་དང་དེ་དག་གང་ལ་བརྟེན་པའི་ཟས་ཀྱི་འབྱུང་རྩ་ནི། གཙོ་བོ་གོང་གི་དམིགས་བསལ་ཆ་རྐྱེན་དེ་དག་ཡིན།


ཁྱེད་ཀྱིས་སའི་གོ་ལ་ནི་ཚེ་སྲོག་ཡོད་སའི་གོ་ལ་གཅིག་པུ་དེ་ཡིན་པ་ཤེས་མུས་རེད། སའི་གོ་ལ་ནི་རྒྱུ་སྐར་གཞན་བརྒྱད་དང་མཉམ་དུ་ཉི་མར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པའི་རྒྱུ་སྐར་ཞིག་ཡིན་ཞིང༌། སློབ་ཚན་འདིའི་ནང་ཁྱེད་ཀྱིས་རྒྱུ་སྐར་འདི་དག་གི་སྐོར་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་ངེས་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་ད་དུང་ཉི་མའི་མཐའ་འཁོར་དུ་འགྲོ་བསྐྱོད་བྱེད་པའི་བར་སྣང་གི་ཕུང་པོ་གཞན་འགའ་ཡང་ཡོད་པ་ཤེས་གསལ་རེད།


ནམ་མཁའ་གཡའ་དག་ཅིང་ཟླ་བ་མེད་པའི་མཚན་མོ། ང་ཚོས་ནམ་མཁའ་རུ་གྲངས་ལས་འདས་པའི་སྐར་མ་མང་པོ་འོད་ཆེམ་ཆེམ་བྱེད་པ་མཐོང་ཐུབ་ཅིང༌། དེ་དག་ཁོངས་ནས་ལ་ལ་ནི་བཀྲག་མདངས་ཧ་ཅང་ཆེ་ཡང་ལ་ལ་ནི་མཐོང་བར་དཀའ། གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོ་མེད་པས། སྐར་མའི་རྒྱུ་ཕྱོགས་ལ་བལྟས་ནས་ང་ཚོའི་མེས་པོ་ཚོས་དུས་ཚོད་དང་རང་ཉིད་གར་སླེབས་བརྟག་ཞིབ་བྱས་ཡོད། སྐར་མར་བརྟག་པའི་ཤེས་བྱ་ནི། འགྲུལ་པ་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་གྲུ་གཟིངས་སོགས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་བརྟག་པར་གལ་འགངས་ཧ་ཅང་ཆེ་ཞིང༌། དེང་སྐབས་ང་ཚོས་སྐར་མ་རྣམས་དམིགས་ཡུལ་འདིའི་ཆེད་དུ་སྤྱོད་པ་ཉུང་ཡང༌། དེ་དག་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་ད་དུང་ཡང་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན། གང་ཡིན་ཟེར་ན། སྐར་མར་བརྟག་ཞིབ་བྱས་པར་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་མཁའ་དབྱིངས་ཀྱི་ཕུང་པོ་མི་འདྲ་བ་རྣམས་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་དང༌། འཇིག་རྟེན་འདི་ཇི་ལྟར་ཆགས་ཚུལ་རྣམས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང༌། འདི་ཚོའི་སྐོར་རྒྱས་པ་ཁྱེད་ཀྱིས་འཛིན་རིམ་གོང་མའི་སྐབས་སུ་ཤེས་ཐུབ།


སློབ་ཚན་འདི་སྦྱངས་པ་བརྒྱུད་ད་དུང་ཁྱེད་ཀྱིས་མཚན་མོའི་ནམ་མཁར་སྐར་མས་གྲུབ་པའི་བཟོ་དབྱིབས་སྣ་ཚོགས་པའི་སྐར་ཚོགས་ཀྱི་སྐོར་ཡང་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་ཞིང༌། དེ་འདྲའི་དབྱིབས་རིས་མང་པོར་རང་རང་གི་མངོན་ཚུལ་གཞིར་བྱས་ཏེ་མིང་དམིགས་བསལ་རེ་ཡང་བཏགས་ཡོད། ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མའི་བཀོད་རིས་འགར་དམིགས་བསལ་གྱི་མིང་བཏགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རྟགས་(Zodiac signs)སྐོར་ཡང་གོ་ཐོས་བྱུང་ཡོད་ཤག་རེད། ཧིནྡིའི་སྐད་ཀྱི་རཱ་ཤི་(Rashi)ཞེས་པ་དེ་ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཅིག་ལ་འཇུག་ཅིང༌། ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རྟགས་སྐོར་ཁྱེད་ཀྱིས་འཛིན་རིམ་གོང་མའི་སྐབས་སུ་ཤེས་ཐུབ།


ཁྱེད་ཀྱིས་ཟླ་བ་ནི་སའི་གོ་ལར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པའི་རང་བྱུང་འཁོར་སྐར་(Natural satellite)ཞིག་ཡིན་པ་མཁྱེན་གསལ་རེད། དེང་སྐབས་བཅོས་མའི་འཁོར་སྐར་(Artificial satellite) མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་སའི་གོ་ལར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་ཅིང༌། དེ་དག་ལ་སྤྱོད་སྒོ་མང་པོ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། བརྙན་འཕྲིན་བརྒྱུད་གཏོང་དང༌། འཛམ་གླིང་ས་ཕྱོགས་གང་སར་ཁ་པར་དང་དྲྭ་རྒྱ་བརྒྱུད་ཆ་འཕྲིན་གཏོང་ཐུབ་པ་འདི་དག་བཅོས་མའི་འཁོར་སྐར་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་རེད། སློབ་ཚན་འདི་ལས་ཁྱེད་ཀྱིས་དེ་ཚོའི་སྐོར་གྱི་གཞི་རྩའི་ཤེས་བྱ་འགའ་ཞིག་ཤེས་ཐུབ།


༡་༡ མཚན་མོའི་ནམ་མཁའ།
ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་བཞིན། ཉིན་མོ་ང་ཚོས་ནམ་མཁའ་རུ་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་ཉི་མ་གཅིག་པུ་ཡིན་ཡང༌། ཉི་མ་ནུབ་སྟེ་ས་རུབ་འཕྲལ་ནམ་མཁར་འོད་མདངས་ཆེམ་ཆེམ་གྱི་སྐར་མ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོས་གང་ངེས་རེད། སྐར་མ་ཚོའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ནི་སའི་གོ་ལའི་ཐོག་ནས་བལྟ་སྐབས་འོད་ཆེམ་ཆེམ་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། (དཔེ་རིས་ ༡་༡) ནམ་མཁའ་གཡའ་དག་དུས་དང༌། ལྷག་པར་ཆར་པ་བབས་རྗེས་ཁྱེད་ཀྱི་ཆུ་བུར་མིག་གིས་སྐར་མ་ ༣༠༠༠ སྐོར་མཐོང་ཐུབ་ཅིང༌། དེ་བས་མང་བའི་སྐར་མ་མང་པོ་ཞིག་རྒྱང་ཤེལ་ལེགས་གྲས་ལ་བརྟེན་ན་མཐོང་ཐུབ།


ཟླ་བ་ནི་མཚན་མོ་ང་ཚོས་མངོན་གསལ་དོད་པོར་མཐོང་ཐུབ་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་ཡིན། དེ་བཞིན་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མ་འདྲ་ཡང་འོད་མདངས་མི་འཚེར་བའི་དངོས་པོ་གཞན་ཡང་མཐོང་ཐུབ་ཅིང༌། དེ་དག་ནི་ང་ཚོའི་སའི་གོ་ལ་དང་འདྲ་བར་ཉི་མར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པའི་རྒྱུ་སྐར་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་མཚན་མོ་ནམ་མཁར་རྒྱུན་རིང་བལྟས་ན། སྐར་མདའ་(Shooting star)ཁ་ཤས་ཀྱང་མཐོང་སྲིད། དེ་ཡང་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མ་ཞིག་གི་རྒྱབ་ངོས་ནས་བཀྲ་ཐིག་(འཁྱུག་འོད་Streak)ཡུན་ཐུང་རིང་འཕྲོ་བ་མཐོང་ཚེ། ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མདའ་མཐོང་བ་ཡིན་སྲིད། ཁྱེད་ཀྱིས་རྒྱུ་སྐར་དང་སྐར་མདའི་སྐོར་ཚན་པ་རྗེས་མའི་ནང་ནས་ཤེས་ཐུབ། སྐར་མ་དང༌། ཉི་མ། ཟླ་བ། རྒྱུ་སྐར། སྐར་མདའ་རྣམས་ནི་ང་ཚོའི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཆ་ཤས་ཡིན་པའི་མཁའ་དབྱིངས་ཀྱི་ཕུང་པོ་(Celestial bodies)རེད། ང་ཚོས་དེ་དག་རེ་རེའི་སྐོར་སྦྱོང་བར་བྱའོ།།


སྐར་མ།
སྐར་མ་ནི་འོད་དང་ཚ་དྲོད་བར་མ་ཆད་པར་འཕྲོ་བའི་མཁའ་དབྱིངས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཡིན། དེར་བརྟེན་ཉི་མ་ཡང་སྐར་མ་ཞིག་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ཉིད་སའི་གོ་ལ་དང་ཉེ་བའི་ཆ་ནས་སྐར་མ་གཞན་དང་བསྡུར་ན་ཆེན་པོར་སྣང་གི་ཡོད། སྐར་མ་གཞན་རྣམས་ང་ཚོ་དང་རྒྱང་ཐག་རིང་བའི་དབང་གིས་དེ་ཚོའི་ཁྲོད་ཀྱི་མང་པོ་ཞིག་ཉི་མ་ལས་ཆེ་བ་ཡོད་ཀྱང་ང་ཚོར་ཁབ་རྩེ་ཙམ་ལས་མངོན་གྱི་མེད། ཁ་ཤས་ཀྱིས་མཚན་ལ་མ་གཏོགས་སྐར་མ་ནམ་མཁར་ཤར་གྱི་མེད་པར་བསམས་སྲིད་ཀྱང་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་པར། ཉིན་མོ་སྐར་མ་མཐོང་མ་ཐུབ་པ་ནི་ཉི་མའི་བཀྲག་མདངས་ཆེ་བས་རེད།


སྐར་མ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཧ་ཅང་རྒྱང་རིང་དུ་གནས་ཡོད་སྟབས། ཐ་ན་དེ་ཚོའི་འོད་སའི་གོ་ལར་སླེབས་པར་ཡང་ལོ་ངོ་ས་ཡ་མང་པོ་འགོར་གྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་སྐར་མའི་བར་ཐག་ནི་འོད་ལོ་(light year)ཡི་ལམ་ནས་འཇལ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། དེ་ཡང་འོད་ལོ་གཅིག་ནི་འོད་ཀྱིས་སྐར་ཆ་གཅིག་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་འབུམ་གསུམ་(༣༠༠ ༠༠༠)ཙམ་འགྲོ་ཐུབ་པའི་མགྱོགས་ཚད་ཀྱི་ཐོག་ནས་ལོ་གཅིག་རིང་བགྲོད་པའི་བར་ཐག་ལ་ཟེར། འོད་ལོ་ནི་བར་ཐག་གི་ཚད་གཞི་སྟེ། དེ་ནི་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ༣༠༠ ༠༠ X ༣༦༥ X ༢༤X ༦༠X ༦༠X ཆ་མཉམ་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ཡང་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ༩ ༤༦༠ ༠༠༠ ༠༠༠ ༠༠༠ ཡང་ན་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ 9.46 X 1012 དང་མཚུངས་སོ།། སའི་གོ་ལ་དང་ཉི་མའི་བར་གྱི་བར་ཐག་རོབ་རྩིས་ནི་ཀི་ལོ་མི་ཊར་དུང་ཕྱུར་གཅིག་དང་ཕྱེད་ཀ་ (༡༥༠ ༠༠༠ ༠༠༠) ཡིན་པས། ཉི་མ་ནས་སའི་གོ་ལར་འོད་འཕྲོ་བར་སྐར་མ་ ༨ དང་སྐར་ཆ་ ༢༠ ཙམ་འགོར་གྱི་ཡོད། ཚིག་གཞན་གྱིས་བཤད་ན། ཉི་མ་དང་སའི་གོ་ལའི་དབར་གྱི་བར་ཐག་ནི་འོད་སྐར་(Light minutes) ༨་༣ མ་ཟིན་ཙམ་རེད། ཉི་མའི་རྗེས་སུ་སའི་གོ་ལ་དང་ཐག་ཉེ་ཤོས་ཀྱི་སྐར་མ་ནི་ཨལ་ཕ་ སན་ཆུ་རི་(Alpha Centuari)ཡིན་ཞིང་འོད་ལོ་ ༤་༣ ཙམ་གྱི་རྒྱང་ཐག་ཏུ་ཡོད།


ཉི་མ་ཚུད་པའི་སྐར་མ་ཚང་མས་བར་སྣང་གི་ཕུང་པོ་ཁ་ཤས་སམ། དེ་ལྟའི་ཕུང་ཚོགས་(Group of body)ལ་མྱུར་ཚད་མཐོ་པོས་བསྐོར་བགྲོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་སའི་གོ་ལ་ནས་བལྟ་སྐབས་སྐར་མ་གང་རུང་གཉིས་དབར་གྱི་བར་ཐག་ནི་དེ་ཚོའི་མྱུར་ཚད་མཐོ་པོ་ལྟར་འགྱུར་ལྡོག་འགྲོ་བ་མཐོང་གི་མེད། དེ་ནི་སྐར་མ་རྣམས་ང་ཚོ་དང་བར་ཐག་ཆེས་རིང་བར་བརྟེན་དེ་ཚོའི་བར་ཐག་གི་འགྱུར་བ་དེ་ལོ་ངོ་ཁ་ཤས་སམ་ཐ་ན་མི་ཚེའི་རིང་ལའང་ང་ཚོའི་མཐོང་ཆོས་སུ་གྱུར་གྱི་མེད།
དཔེ་རིས་ ༡་༢ སྐར་མ་བརྟན་པ་ནི་སའི་གོ་ལ་འཁོར་བགྲོད་ཀྱི་རྟོག་བཏགས་སྲོག་ཤིང་གི་ཉེ་འགྲམ་དུ་ཡོད་པ།
སྐར་མ་ནི་ཤར་ནས་ནུབ་ཏུ་བགྲོད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་ཞིང༌། འདི་ནི་སའི་གོ་ལས་རྟོག་བཏགས་ཀྱི་སྲོག་ཤིང་(Imaginary axis)ཞིག་ལྟེ་བར་བཟུང་སྟེ་ནུབ་ནས་ཤར་ཏུ་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པས་ཡིན། ཡིན་ནའང་སྐར་མ་གཅིག་འགུལ་བསྐྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་གི་ཡོད། སྐར་མ་དེ་ནི་བྱང་ངོས་སུ་ཡོད་ཅིང་མིང་ལ་སྐར་མ་བརྟན་པ་(Pole Star)ཟེར། སྐར་མ་བརྟན་པ་ནི་གནའ་བོའི་དུས་སུ་འགྲུལ་པ་ཚོར་ཆ་རྒྱུས་ཟབ་མོ་ཡོད་པའི་མཚན་མོ་ཕྱོགས་མཚམས་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྐར་མ་ཞིག་རེད།